4.4 Таҷрибаи иштироки шаҳрвандон дар қабули қарорҳо дар мамолики хориҷӣ

4.4 Таҷрибаи иштироки шаҳрвандон дар қабули қарорҳо дар мамолики хориҷӣ

Кодекси таҷрибаи иштироки шаҳрвандонро дар раванди қарорҳои Шӯрои Аврупо тавсиякунанда¹ сатҳҳои гуногуни ҷалби шаҳрвандонро дар назар дорад, ки аз тарафи мақомоти ҳокимият (аз ҷумла мақомоти худидоракунии маҳаллӣ), инчунин ташкилотҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ бояд истифода карда шаванд.

Кодекс аз тарафи конференсияи ташкилотҳои ғайриҳукуматии байналмилалии (МНПО) Шӯрои Аврупо дар ҷаласаи 1-уми октябри соли 2009 қабул гардидаасӣ. Дар ҳуҷҷати мазкур заминаҳои асосӣ, чорчӯбаҳои ҳамкорӣ ва воситаҳо баҳри мустаҳкам намудани раванди ширкати шаҳрвандон муайян карда шудаанд. Ҳуҷҷати мазкур аз ҷониби намояндагони таҷрибадори ҷомеаи шаҳрвандӣ омода карда шуда, дар ҷараёни машваратҳои умумиаврупоӣ таҳия гардидааст. Вай аз ҷониби аъзоёни ташкилотҳои ғайридавлатии миллӣ ва байналмилалӣ мавриди санҷиш ва муҳокима қарор гирифтааст ва аз тарафи намояндагони фаъоли мақомоти идоракунии давлатӣ истифода карда мешавад.

Чаҳор сатҳи пайдарпайи ширкат – аз ҷалби камтарин то зиёдтарин мавҷуд аст. Сатҳҳои мазкур чунинанд: иттилоот, машварат, муколама ва шарикӣ. Сатҳҳо дар дилхоҳ марҳилаи раванди қабули қарорҳо татбиқ шуда метавонанд, аммо онҳо дар зинаҳои муайян хеле муҳим мебошанд.

Ассотсиатсияи байналмилалӣ доир ба масоили иштироки шаҳрвандӣ (IAP2) чунин таснифи сатҳҳои иштироки шаҳрвандонро пешниҳод менамояд:

Ҷалби самараноки ҷомеа дар раванди қабули қарорҳо ташаббуси соддаву оддӣ нест. Ҷалби маҳсулноки шаҳрвандон дар раванди қабули қарорҳо - ин натиҷаи таҷрибаи андӯхта, ҳамкории дуҷониба бо аъзоёни ҷомеаи маҳаллӣ ба ҳисоб меравад. Шарти асосии муваффақият мавҷудияти чорабиниҳои мунтазам такроршаванда дар раванди муҳокимаи афзалиятҳо ва вариантҳои ҳалли масъалаҳои дорои аҳамияти маҳаллӣ мебошад.

Таҷрибаи Қазоқистон

Имрӯзҳо дар таҷрибаи Қазоқистон аз панҷ сатҳ, ду сатҳи аввали иштироки ҷамъиятӣ – ахборотдиҳӣ ва машвараткунонӣ бо ҷамъият паҳнгардида мебошад. Ҳамзамон дар таҷрибаи ҷаҳонӣ ин ду сатҳи иштирок ҳамчун минималӣ ва расмӣ эътироф гардидаанд, чунки ба тағйирёбии қабули қарорҳои пештара оварда намерасонанд ва таҷрибаю ақидаҳои ҷамъиятро ба ҳисоб намегиранд.

Боқимонда се намуди иштирок – ҷалбкунӣ, ҳамкорӣ ва намояндагӣ, ҳамчун иштироки воқеи эътироф гардидаанд, чунки ворид намудани тағйиру иловаҳоро ба лоиҳаи қабулгардида бо назардошти хоҳишу дархостҳои пешниҳодгардида аз тарафи ҷамъият ё шахси қабулкунандаи қарор эътироф менамояд. Ҷамъият ё шахс нисбати ин амалҳо чораҳои муайян қабул менамоянд ва манфиатдории пурраи худро дар ғункунӣ ва ҳисоби ақидаҳои ҷамъият нишон медиҳанд.

Ислоҳоти гузаронидаи маҳаллҳои худидоракунӣ доираи иштироки қонунииҷамъиятро дар қабули қарорҳо васеъ намудаанд. Ҳангоми муайянкунии нақш ва имкониятҳои иштироки ҷамъиятӣ дар маҳаллҳои худидоракунӣ асос ин Қисми 3-1 дар бораи иштироки шаҳрвандон дар маҳаллҳои худидоракунандаи Қонуни Ҷумҳурии Қазоқистон «Дар бораи маҳаллҳои худидоракунанда», ки дар он ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои аъзоёни ҷамъияти маҳаллӣ, ҷаласаҳои ҷамъияти маҳаллӣ, ӯҳдадорӣ ва ҷавобгарии мақомотҳои маҳаллии худидоракунанда муайян карда мешавад.

Олотҳои ҷалби шаҳрвандон бо мақсади қабули қарорҳое, ки дар сатҳи маҳаллӣ дар Қазоқистон истифода мегарданд.

Усулҳои дар поён пешниҳодгардида ба усулҳои ҳатмӣ дохил мегардад ва механизми онҳо бо қонунҳои Ҷумҳурии Қазоқистон ба танзим дароварда мешавад:

1. Вохӯриҳои аъзоёни ҷамъияти маҳаллӣ;

2. Ҷамъомадҳои аъзоёни ҷамъияти маҳаллӣ;

3. Гузаронидани ҷаласаҳои ҷамъиятӣ;

4. Овоздиҳӣ;

5. Ҷаласаҳои аъзоёни комиссия оид ба истифодабарии воситаҳои пулиимаҳаллҳои худидоракунунда.

Гузаронидани воҳуриҳои маҳаллҳои худидоракунанда бо истиқоматкунандагони деҳаю шаҳракҳо, кучаҳо, хонаҳои бисёрошиёна дар назар дошта мешавад. Дар вохӯриҳои алоҳидаи маҳаллҳои худидоракунанда бо истиқоматкунандагони деҳаю шаҳракҳо, кучаҳо ва хонаҳои бисёрошиёна намояндагон барои иштирок дар маҳаллҳои худидоракунанда интихоб мегарданд.

Тартиби гузаронидани маҷлисҳои алоҳидаи маҳаллҳои худидоракунанда ва муайянкунии миқдори намояндагони деҳаю шаҳракҳо, кучаҳо ва хонаҳои бисёрошиёна барои иштирок дар маҷлисҳои маҳаллии худидоракунанда аз тарафи ҳокимҳо¹ барои шаҳрҳои аҳамияти ноҳиявидошта, ҷамоатҳо, шаҳракҳо, ва ҳавзаҳои ҷамъиятӣ аз тарафи маслиҳатҳо² тасдиқ карда мешаванд.

Тартиби намунавии гузаронидани вохӯриҳои алоҳидаи маҳаллҳои ҷамъиятӣ аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Қазоқистон тасдиқ мегардад, ба хусус, Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Қазоқистон аз 18 октябри соли 2013, № 1106 «Дар бораи тасдиқи қоидаҳои намунавии гузаронидани вохӯриҳои алоҳидаи маҳаллҳои ҷамъиятӣ».

Миқдори намояндагони деҳаю шаҳракҳо, кучаҳо, хонаҳои бисёрошиёна барои иштирок дар вохӯриҳои маҳаллии худидоракунанда дар асоси баробарии намояндагони деҳаю шаҳракҳо, кучаҳо ва хонаҳои бисёрошиёна муаян карда мешавад.

Ҷаласаҳои ҷамъиятҳои маҳаллӣ

Ҷаласаҳои ҷамъиятҳои маҳаллӣ метавонанд аз тарафи ҳокимҳои шаҳрҳо, ноҳияҳои аҳамияти шаҳридошта, деҳотҳо, шаҳракҳо ва ҳавзаҳои ҷамъиятҳои маҳаллӣ ҷамъ карда шавад ё бо ташаббуси на кам аз даҳ фоизи миқдори намояндагони ҷаласаи вохӯриҳои ҷамомадҳои маҳаллӣ. Ташаббускорони гузаронандаи маҳаллҳои ҷамъиятӣ бояд бо ариза барои гузаронидани ҷаласаи ҷамъиятҳои маҳҳалӣ ба ҳокимҳои ноҳияҳои мувофиқ (ноҳияҳои аҳамияти вилоятидошта) муроҷиат намоянд. Гузаронидани ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ ҳангоми гирифтани қарори натиҷаи мусбии ҳокими ноҳияи мувофиқ (ноҳияҳои аҳамияти вилоятидошта) иҷозат дода мешавад.

Ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ он вақт гузаронида ҳисобида мешавад, агар дар он на кам аз нисфи намояндагони вохӯриҳои ҷамъиятҳои маҳҳалӣ иштирок намояд. Вохӯриҳои ҷамъиятҳои маҳаллӣ ё чаласаҳои ҷамъиятҳои маҳаллӣ аз тарафи ҳокимҳои шаҳрҳои ахамияти ноҳиявидошта, дехаҳо, шаҳракҳо ва ҳавзаҳои ҷамъиятии ӯҳдадор кушода мешавад.

Барои бурдани вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё чаласаи чамъияти маҳаллӣ ба тариқи кушод ва овоздиқи раис ва котиби вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ интихоб мегардад. Рӯзномаи масъала дар ҷараёни вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ тасдиқ мегардад. Дар вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ протокол бурда мешавад, ки аз тарафи раис ва котиби вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ имзо карда мешавад ва ба ҳокими мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ пешниҳод карда мешавад.

Қарори вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ қабулгардида ҳисобида мешавад, агар ба он зиёда аз нисфи иштирокдорони вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ овоз дода бошанд. Ҳокимони мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ ҳуқуқ дорад, ки норозигии худро ба қарори қабулнамудаи вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ иброз намояд, ки тавассути такроран муҳокимаронии масъала чунин нобовариро ба миён овардааст.

Дар сурати ғайриимкон доштани бартараф накардани масъала, ки нобовариро аз тарафи ҳокими мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ иброз шудааст, ҳалли масъалаи мазкур метавонад аз тарафи ҳокимҳои воломақом баъд аз муҳокимаронии такрорӣ дар ҷаласаи маслиҳати ноҳияи мувофиқ бартараф карда шавад. Қабули қарор дар вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ ба дида баромадани ҳатмии ҳокими мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ вогузор шудааст.

Мақомотҳои маҳаллии идоракунандаи давлатӣ ва худидоракунанда, шахсони масъул дар доираи салоҳияташон таъмини иҷроиши қарорҳоро, ки дар ҷараёни вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ қабул гардидаанд аз тарафи ҳокими мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ эътироф мегарданд. Қарорҳое, ки дар ҷараёни вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ қабул мешавад тавассути воситаҳои ахбори омма ва дигар усулҳо паҳн гардонида мешавад. Дар ҳолати зарури аз рӯи натиҷаи вохӯрии ҷамъияти маҳаллӣ ё ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ ҳокимҳо мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ қарорҳои мувофиқ қабул менамоянд.

Яке аз механизми умумии иштирок дар сатҳи маҳаллӣ ин гузаронидани вохӯриҳои ҷамъияти бо ҷомеа мебошад. Дар моддаи 133 Қонуни ҷумҳурии Қазоқистон дар бораи худидоракунии маҳаллӣ муайян шудааст, ки комиссияҳои доимии маслихат бо ташаббуси худии ё аз рӯи қарори маслиҳатҳо метавонанд дар вохӯриҳои ҷамъиятӣ бо ҷомеа гузаронида мешавад. Вохӯриҳои ҷамъияти бо ҷомеа бо мақсади муҳокимаи масъалаҳои мӯҳим ва масъалаи мӯҳими ҷамъият, ки ба фаъолияти кории доимии комиссия бо иштироки депутатҳо, намояндагони мақомотҳои иҷроия, мақомотҳои маҳаллҳои худидоракунанда, ташкилотҳо, васитаҳои ахбори омма ва шаҳрвандон ба роҳ мондааст, гузаронида мешавад. Тартиби гузаронидани вохӯриҳои ҷамъияти бо ҷомеа дар комиссияҳои домӣ аз рӯи вақти муайянкунандаи маслиҳат гузаронида мешавад.

Дигар олоти ҳамбастагии алакунандаи ҷамъият бо мақомотҳои давлатӣ дар бештари мамлакатҳои тараққикардаи саноатӣ ин гузаронидани мониторинги ташкилотҳои ғайридавлатӣ аз тарафи коршиносони мустақим ва баҳодиҳии онҳо ба фаъолияти самаранокии мақомотҳои давлатӣ ва барномаҳо мебошад. Мониторинг ва баҳодиҳӣ ҳамчун олот бо мақсади муайян қабули қарор ва муайянкунии ноилшави ба мақсаду вазифаҳои гузошташуда хизмат мерасонад. Нуқтаи 4, моддаи 39-3-и Қонуни Ҷумҳурии Қазоқистон дар бораи худидоракунии маҳаллӣ тартиби гузарнидани мониторинг бо мақсади ҷамъкунӣ, банизомдаороӣ, таҳлил ва гирдкунии ахборот дар бораи истифодабарии воситаҳои буҷетӣ, қарори масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта ва сарчашмаи даромади маҳаллҳои худидоракунандаро муайян менамояд.

Мониторинг як маротиба дар ним сол аз тарафи аъзоёни комиссияи ҷамъияти маҳаллӣ тавассути натиҷаҳои истифодабарии воситаҳои буҷетии ба нақшагирифташуда ва ба созишомада, ки барои қарори масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта ва сарчашмаи даромади маҳаллҳои худидоракунанда гузаронида мешавад. Дар ҳолати зарури аз рӯи қарори ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ метавонад мониторинги ғайринавбатӣ гузаронида шавад. Комиссияи ҷамъияти маҳаллӣ ҳуқуқ дорад, ки мутахассисонро барои мониторинги воситаҳои бучетии истифодашуда, қарори масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта ва сарчашмаи даромади маҳаллҳои худидоракунанда даъват намояд.

Дастурамали методологӣ ва методӣ аз рӯи гузаронидани мониторинг таъмини марказии ӯҳдадориҳои ӯҳдадориҳои мақомот оид ба иҷроиши буҷет, ба хусус, Фармоиши Вазири молияи Ҷумҳурии Қазоқистон аз 26-уми августи соли 2013, № 405 «Дар бораи тасдиқи методикаи гузаронидани мониторинг барои истифодабарии воситаҳои буҷетӣ, қарори масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта ва сарчашмаи даромади маҳаллҳои худидоракунанда» пешбини шудааст. Дар мувофиқа бо ин Фармоиш, ҳисобот дар бораи натиҷаи мониторинг, ки аз тарафи аъзоёни комиссияи ҷамъияти маҳаллӣ ба имзо расидааст, барои муҳокимарони ба ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ то таърихи 20-уми моҳ дар ҳисоботи даври пешниҳод мегардад. Аз рӯи натиҷаи муҳокимаронии ҳисобот дар бораи натиҷаи мониторинги ҷаласаи чамъияти маҳаллӣ тавсифҳо оид ба самаранокии истифодабарии воситаҳои буҷетӣ қарори масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта ва сарчашмаи даромади маҳаллҳои худидоракунанда гузаронида қабул карда мешавад ва дар протоколи махсус расман қайд карда мешавад.

Протокл аз тарафи раис ва котиби ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ ба имзо расонида мешавад ва ба ҳокими мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ супорида мешавад. Тавсифҳо оид ба самаранок истифодабарии воситаҳои буҷетӣ, қарори масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта ва сарчашмаи даромади маҳаллҳои худидоракунанда аз тарафи ҳокими мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ дида баромада мешавад ва дар рӯзномаи ҷаласаи ҷамъияти маҳаллии минбаъда бо асосноккунии хулосабарори то таърихи 25-уми моҳ барои ҳисоботи давраи муайян пешниҳод карда мешавад.

Натиҷаи ниҳои аз рӯи хулосабарории дидабаромадашудаи пешниҳодшуда ҳокими мувофиқи шаҳри аҳамияти ноҳиявидошта, деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ ва тавсифҳои ин ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ хангоми ташкил ва аниқкунии андозаи мувофиқи воситаҳои буҷетӣ ва нақшагирии сметаи хароҷоти он ба назар гирифта мешавад.

Дар мувофиқа бо моддаи 39-3 Қонуни Ҷумҳурии Қазоқистон дар бораи худидоракунии маҳаллӣ, дар қаламравӣ шаҳрҳои аҳамияти ноҳиявидошта деҳа, шаҳрак ва ҳавзаи ҷамъиятӣ барои қарори масъалаи аҳамияти маҳаллидошта вохӯриҳои ҷамъияти бо ҷомеа ва ҷаласаи ҷамъияти маҳаллӣ гузаронида мешавад.

Таҷрибаи шаҳри Уст-Каменогорск, вилояти Шарқӣ-Қазоқистон.

Соли 2009 Уст-Каменогорск амалинамудани лоихаро аз рӯи рушди низоми шурои худидоракунанда дар шаҳр шурӯъ намуд. Ташаббускори амаликунандаи лоиҳа Фонди ҷамъиятии «Маркази рушди маҳаллии худидоракунанда» баромад намуд. Ташаббусро котибҳои маслиҳат ва ҳокими шаҳри Уст-Каменогорс дастгирӣ намуд. Мақсади асосии лоиҳаи мазкур ин рушди қаламрави ҷамъияти худидоракунанда дар шакли шурои худидоракунанда ба ҳисоб мерафт.

Қаламрави ҷамъияти худидоракунандаи шаҳри Уст-Каменагорс чунин вазифаҳоро иҷро менамуд:

- таъмини иштироки шаҳрвандон дар ҷараёни қабули қарор;

- амалинамоии назорати ҷамъиятӣ;

- санҷиши ҷамъиятии барномаҳои давлатӣ;

- таъмини коммуникатсия миёни шаҳрвандон ва ҳукумати қудратӣ;

- иштироки бевосита дар бавуҷудоварӣ ва ҳалли муаммоҳои қаламравӣ;

- камкунии сарбории иҷроиши мақомотҳои қудратӣ. Ҳалли бештари муаммоҳо ноҳияҳои хӯрд нисбатан конструктивӣ пайдо мегарданд, чунки шикоятҳо ба таври алоҳида пешниҳод намегарданд – аввал муамморо дар шурои худидоракунанда меомӯзанд ва баъдан вариантҳои ҳалли онро пешниҳод менамоянд;

- камкунии муаммоҳои иҷтимоӣ дар ноҳияҳои хӯрди алоҳида;

- сифати ахборотдиҳи ба аҳолӣ дар бораи иҷроияи маҳаллӣ ва намояндагони мақомоти қудратӣ беҳтар мегардад, ки ин раванд обрӯй ва боварии онро аз тарафи аҳоли баланд мебардорад;

- шаҳрвандон нисбатан фаъолтар дар ҳалли муаммоҳои ноҳияҳои хӯрд ҷалб мегарданд;

- мақомотҳои ҷамъиятии худидоракунандаи қаламрав метавонанд фаъолона назорати ҷамъиятиро ҳангоми амалинамоии барномаҳои нукуаҳволии қаламрав амалӣ намоянд;

- мақомотҳои қудрати ахборотҳои бештарро дар бораи муаммоҳои мавҷудбуда дастрас менамоянд.

Олотҳои ҷалбсози бо истифода аз онлайн-технология дар Қазоқистон

Бо назардошти рушди онлайн-технология дар режими онлайн омили муфид ва нисбатан механизми арзони ҷалбсозии васеъи ҷамъияти иҳотакардашуда гардидааст. Онлайн-олотҳо метавонанд дар ҷараёни қабули қарорҳо ба он касоне оид ба ин ё он масъалае, ки иштироки физикиашонро таъмин намоянд (волидайнҳобо кудакони хӯрд, нафарони нафақа, шахсони дараҷаҳои гуногуни инвалид), кӯмак мерасонад. Онҳо тақрибан ба ҳамаи гурӯҳ, ки имконият ба шабакаи интернет доранд, таъмин менамоянд, ҳамзамон имконияти гузаронидани анҷуманҳо ва муҳокимаҳо барои гурӯҳи алоҳидаи мақсаднок таъмин мекунанд. Онлайн-олотҳо ҳангоми шаффофият, наздикшавӣ ва ҳисоботдеҳӣ барои роҳбарони мақомотҳои маҳалии худидоракунанда самаранок маҳсуб меёбанд. Ҳиоботҳое, ки аз тарафи мақомотҳои маҳаллии худидоракунанда дар сомонаҳо ҷойгир кардашудааст, маълумотҳои шахсони қабулкунандаи қарор, аккаунтҳо дар шабакаҳои иҷтимоӣ шароит барои шаффоф будани ҳамаи аъзоёни ҷамъияти маҳҳалӣ ба ҳисоб меравад. Чунин амалҳо таҷрибаи беҳтар ва дастрасшаванда ба ҷамъиятҳои маҳаллӣ ва усули ташкили обрӯйи хуб дар ноҳия, вилоят ва дар умум дар сар то сари мамлакат ба ҳисоб меравад. Ҳамзамон, барои он, ки онлайн-ҷалбсози механизми самараноки ҷалбсози ба ҷамъият гардад, зарур аст, ки фарҳанги истифодабарии онлайн-технологияро миёни аъзоёни ҷамъияти маҳаллӣ тавассути чунин омилҳо паҳн намоем:

- ҷойгиркунонии ахборотҳои муфид дар сомонаи ҳокимҳои ҳавзаҳои ҷамъиятӣ;

- истифодаи шабакаҳои иҷтимоӣ, онлайн-анчуманҳо ва нишонаҳои электронӣ;

- блогҳои роҳбарони мақомотҳои маҳаллии худидоракунанда ва аъзоёни шурои ҷамъиятӣ;

- истифодаи серверҳо барои нигоҳдории ҳуҷҷатҳо.

Таҷрибаи Қирғизистон

Механизми институтсионалии машваратӣ дар ҷараёни коркарди сиёсӣ дар сатҳи миллӣ ва маҳаллӣ

Аз соли 2000 таҷрибаи гузаронидани «мизи мудаввар»-и ҷумҳуриявӣ бо иштироки Ҳукумати Ҷумҳурии Қирғизистон, ҳизбҳои сиёсӣ ва ташкилотҳои ғайридавлатӣ мавҷуд аст.

Таҷрибаи гузаронидани чунин чорабиниҳо аз тарафи ҷамъиятҳои гуногун дастгири ёфтааст, ки баъди ин чорабиниҳо мизҳои мудаввар оид ба муаммоҳои гуногун гузаронида мешавад. Соли 2002 се марказ ташкил гардид, ки чорабиниҳои мақсадноки худро дар самти мувофиқакунонии мавқеи созишҳои манфиатҳои тарафҳои гуногун муносиб ба ислоҳотҳои Конститутсионӣ барпо гардида буд:

1. Мизи мудаввра, ҷаласа оид ба ташаббуси Маъмурияти Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон;

2. Қурултой, ки аз тарафи қувваҳои мухолифин бунёд гардидааст;

3. Анҷумани пешвоёни шаҳрвандӣ.

Ин ҷудокунӣ бо меъёрҳои пуррагӣ ҳолати қувваҳои сиёсиро дар мамлакат инъикос менамояд ва ақидаи мувофиқакардашудаи манфиати қувваҳои гуногуни гурӯҳҳои сиёсӣ ва ҷамъиятиро тасдиқ менамояд.

Соли 2001 бо ташаббуси сектори ҷамъияти ҳангоми маъмурияти Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон шурои ҷамъияти оид ба ҳамбастагии иттиҳодияи ҷамъиятӣ ва қувваҳои қудратии иҷроия барои рияо намудани манфиатҳои шаҳрвандони ҷумҳурӣ ташкил гардида буд. Фаъолияти он пеш аз ҳама ба самти ҳамохангсозии амалҳои муштараки Ҷумҳурии Қирғизистон ва иттиҳодияи ҷамъияти оид ба рушди ҷомеаи шаҳрванди равона гардидааст.

Соли 2001 шурои ҷамъияти оид ба худидоракунии маҳаллӣ назди Оҷонсии оид ба рушди худидоракунии маҳаллии шаҳрии Бишкек ташкил гардида буд. Ба таркиби он депутатҳои шаҳрии кенеша, роҳбарони кумитаҳои маҳаллҳо ва ҳизбҳои сиёсӣ шомил мебошанд. Дар сохтори Оҷонсии мазкур як қатор чорабиниҳо бо мақсади ҷӯстуҷӯи шаклҳои оптималӣ ва усулҳои иштироки шаҳрвандон дар идоракунии шаҳрӣ гузаронида шудааст.

Чунин шаклҳои ҳамкорӣ ба мисли ишитироки намояндагони ҷамъияти шаҳрванди дар кори коллегияи вазирон, ба хусус, Вазорати меҳнат ва ҳифзи иҷтимоии Ҷумҳурии Қирғизистон пайдо гардид. Муқаррароти бештари вазоратҳо ва дигар мақомотҳои иҷроияи қудратӣ инчунин бунёди чунин гурӯҳҳои корӣ, шурои ҷамъияти бо иштироки ҷомеаи олимон, таҳлилгарон, намояндагони ташкилотҳои ҷамъиятӣ, истифодаи имкониятҳои ахборотии шабакаи интернет барои ҳисоби фаъолияти худи ба назар мегиранд.

Барои бештар самаранок ба ҳисоб гирифтани ақидаи ҷомеаи шаҳрвандии намояндагони сектори сеюм инчунин ҳамроҳсозии шурои ҷамъиятии миллӣ назди Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба ахборотикунонӣ, ислоҳоти тандурустӣ, рушди илм ва маориф, кор бо инвалидон, мукофотонидани ҷоизаҳои давталӣ, инчунин шурои байниҳукуматии назди ҳукумати Ҷумҳурии Қирғизистон якҷоя карда шуда, Шурои миллӣ оид ба оила, занҳо ва рушди гендерӣ бо ҷалби доираи васеъи ҷамъиятӣ Стратегияи гендерии миллӣ Ҷумҳурии Қирғизистон муштарак бо иштироки ташкилотҳои ғаридавлатии занона бунёд гардид.

Дар сатҳи маҳаллӣ шавқро инчунин таҷрибаи ташкилоти ғайридавлатии «Умут-Баликчӣ» ба худ мекашад, ки дар муддати 12 сол модели самаранокии ҳамбастагии сектор ҳангоми қабули карорҳои дар сатҳи шаҳрӣ нишон додааст. Қабулҳои ҷамъиятӣ, к ибо ташаббусҳои ин ташкилоти ғайридавлатӣ гузаронида мешавад, имконият доданд, ки самаранокии кории шаҳрро бо ахолӣ баланд бардоштанд ва ҷиддан ба кам намудани сатҳи қонунвайронкуниҳо дар шаҳр мусоидат расониданд. Коллегияи Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Қирғизистон ин таҷрибаро ба тамоми ҷумҳури барои паҳнгарди тавсия намуд.

Мисоли дигари самаранокии ҳамкорӣ ин гурӯҳи кории лоиҳаи Вазорати меҳнат ва ҳифзи иҷтимоии Ҷумҳурии Қирғизистон мебошад, ки аллакай барвақт намояндагони манфиатбахши гурӯҳҳои гуногун ҳамроҳ гардидаанд. Чунин гурӯҳҳо дар тамоми сатҳи ин сохторамал менамояд ва имконият медиҳад, ки нисбатан самаранок истифодаи он захираҳое, ки зери вазорат қарор дорад, бурда шавад.

Қадами ҷиддӣ дар баланд бардории нақши қабули қарори ҷамъияти дар сатҳи маҳаллӣ ин талаботи Қонуни Ҷумҳурии Қирғизистон «Дар бораи худидоракунандаи маҳаллӣ ва маъмурияти давлатии маъмурӣ» дар бораи ҳисоботҳои ҳатмии ҳамаи мақомотҳои худидоракунандаи маҳаллӣ назди ҷомеа баъд аз ду соли интихоб гардидан, гардид. Таҷрибаи аввали чунин ҳисоботҳо нишон дод, ки ҷомеа ба таври ҷиддӣ самаранокии фаъолияти кории мақомотҳои худидоракунандаи маҳаллиро пайгирӣ менамояд ва қобилияти зуд таъсиркунандаро ба ҳолати дар қаламрав доро мебошад.

Яке аз шакли дигари чунин иштирок, шояд ин институти санҷиши шаҳрвандӣ мебошад, ки бунёди он фаъолона дар сектори сеюм ва баъзе аз мақомотҳои худидоракунанда муҳокима мегардад. Муайянкунии мавқе ва муносибат ба ин ё он масъала дар сатҳи маҳаллӣ метавонад ӯҳдадориҳои шаҳрвандиро баланд бардорад ва ба иҷрои қарорҳои қабулнамуда мусоидат расонад.

Иштироки шаҳрвандон дар коркард ва амалисозии буҷет дар сатҳи маҳаллӣ дар Қирғизистон

Дар сатҳи маҳаллӣ, дар шароити ғайримутамарказонишавӣ, нақши шаҳрванд дар ҷараёни буҷетӣ баланд мегардад. Тасдиқи ин гуфтаҳо дар пештар гузаронидани қурултой дар ҳамаи мақомотҳои маҳаллии худидоракунанда (ММХ) мебошад, ки роҳбарон дар бораи фаъолияти кории кардаи худ дар ду соли аз рӯзи интихоб гардидаашон дар ММХ муддати ду солаи худ хабар доданд.

Ҷалби шаҳрвандон дар ҷараёни буҷет дар сатҳи маҳаллӣ инчунин тавассути амалигардии лоиҳаҳои гуногуни ташкилотҳо дар қаламрав баланд мегардад. Бо дастгирии Фонди «Сорос – Қирғизистон» лоиҳаи «Рушди ҷомеаи маҳалли» амали шуда истодааст, ки дар доираи он шаҳрвандон дар коркарди нақшаи Стратегии рушди қаламрав иштирок менамоянд. Лоиҳаи чунин нақшаҳо барои муҳокимаи вохӯриҳо, иҷлосияи канеши ва буҷети ҷамъияти маҳаллиро ба ҳисоб мегирад. Нақшаҳои стратегӣ доираи махсусро доро мебошанд, ки сиёсати молиявии ҷамъияти маҳаллиро пеш мебаранд.

Кумитаҳои чамъиятӣ аз рӯи мониторгини буҷети шаҳрӣ дар шаҳрҳои Нарин, Чуй-Токмок, Узген сохта шудааст. Дар натиҷа шаҳрвандон имконияти иштирок кардан дар маҷлисҳои буҷети маҳаллиро доранд.

Солҳои охир ҷумҳурӣ кӯшиш шаффофияти самти баландбардории буҷет ва ҷалби аҳолӣ ба ҷараёни буҷетиро ба роҳ монда истодааст. Ҳар кадом шаҳрванд имконияти дидани буҷети шаҳри худ, мактаб ва дигар сохторҳоро аз рӯи гурӯҳбандии вазифави ва иқтисоди дар сомонаи www.budget.okmot.kg/ru/ дорад. Қуллай будани сомона аслан дар он аст, ки матнро метавон дар намуди диаграмма баҳо дод, ки ин усули хуб дар сатҳи зарури қабул намудани маълумотҳоро дорад. Бо назардошти сатҳи пасти маълумотнокии молиявии аҳоли, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ дастурамал ва васоити таълимӣ барои баланд бардоштани саводнокии молиявӣ нашр менамоянд. Мисол, Иттиҳодияи ташкилоти ҷамъиятӣ «Барои шаффофияти буҷет» васоити таълимиро бо номи «Равшанкунии мавзӯҳои буҷетӣ дар ВАО» ба нашр расонид, ки аз тарафи Вазорати молияи Ҷумҳурии Қирғизистон тавсия гардидааст. Идораҳои молияви бар он ақидаанд, ки ин меъёрҳо дар беҳтарсозии конструктивии муҳокимаҳои буҷетӣ кӯмак мерасонанд. Дигар мисоли муваффақ метавонад фаъолияти Фонди ҷамъиятии энергетикии «Юнисон» баромад намояд, ки ба пешбарии рушди устувор ва шаффофияти сектори энергетикӣ банд мебошад, инчунин мониторинги буҷети корхонаи сектори мазку рва тарифҳо. Бо дастгирии Фонди ҷамъиятӣ дар соли 2011 Қонуни Ҷумҳурии Қирғизистон «Дар бораи устувории энергетикӣ» қабул гардида буд.

Инчунин ҳамаи маҳсулот ва хизматрасониҳои харидории давлатӣ дар намуди формати электронӣ дар сомонаи http://www.zakupki.okmot.kg/etender/ main.action оварда шудааст, ки ҳар кадоме метавонад муайян намояд, ки кадоме аз сохторҳои давлатӣ нақшаи харидани кадом намуди молу хизматрасониро дорад ё аллакай харидори намудааст. Дар сомона натиҷаи тендерҳои гузаронидашуда ва рӯйхати молтаҳвилгарони ноустувор овардашудааст.

Дар портали қартаи иқтисодии Вазорати молияи Ҷумҳурии Қирғизистон http://www.map.okmot.kg/ru/ метавон аз нишондиҳандаҳои асосии макроиқтисодии шаҳр, ноҳия ва мақомоти худидоракунии маҳаллӣ шинос шуд. Дар умум, портали захираи ахборотии давлатии Ҷумҳурии Қирғизистон (http://www.okmot.kg/) хело қуллай барои истифодабарӣ ва гирифтани ахборот ба ҳисобмеравад.

Таҷрибаи Русия

Ҳамкории байнисекторӣ – падидаи нав мебошад, ки вақтҳои охир предмети васеъи муҳокимаи илмӣ, ҷамъиятӣ ва сиёсӣ дар Русия гардидааст. Кайд кардан мӯҳим аст, ки дар Барномаи рушди миёнамӯҳлат ва дарозмӯҳлати иқтисодии Русия, сар карда аз соли 2006, вазифаи мукамалнамоии институтҳои ҷамъиятии шаҳрванди ва ҳамкориҳои иҷтимоӣ ба сифати самти афзалиятноки сиёсати давлатӣ диққати махсус дода шудааст. Дар бораи мӯҳимияти самти рушди ҳозираи Русия он далелҳо шаҳодат медиҳанд, ки аз соли 2007 маротибае дар як сол ҳангоми дастгирии Вазорати рушди иктисодии Русия маҷмӯи маводҳои «Шарикии иҷтимоӣ ва рушди интитутҳои ҷамъиятии шаҳрванди дар минтақаҳо: таҷрибаи ҳамбастагии байни секторӣ» ба нашр расидааст.

Ин бо он маълум мегардад, ки мақсадҳои стратегии рушди мамлакат, ки дар Консепсияи рушди дарозмӯҳлати иҷтимоӣ-иқтисодии Русияи Федеративӣ то соли 2020 инъикос гардидааст, нишонаи гузариш ба модели рушди инноватсионии иҷтимоӣ мебошад.

Озмуни ҷамъиятии лоиҳаи муҳими «Ҷаласаи ҷамъиятии Губернии вилояти Иркутск». Олоти мазкури шарикии иҷтимоӣ ба он механизмҳои озмуние дохил мегардад, ки ҳангоме даъвогар озмуни пештара коркард ва ташкилшудаи механизми амалишавиро бурд мекунад (бо иштироки ташкилотҳои ғайридавлатӣ ва дигар тарафҳо). Ба ин гурӯҳ механизмҳои иҷтимоии фармоишии сатҳи субъектҳои Русияи Федеративӣ, фармоиши иҷтимоии мунитсипиалӣ, гранти мунитсипиалӣ, гранти субъекти Русияи Федеративӣ, тендер, озмуни лоиҳаи иҷтимоӣ, озмун барои ташаббусҳои шаҳрвандӣ ва ташкилотҳои ғайридавлатӣ аз рӯи озмунҳои вариантҳои барномаҳои муаллифӣ ва дигарон шомиланд.

Ҳавасмандгардонии активҳои шаҳрвандӣ. Технологияи пайдо намудани пешвоёни ҷамъияти маҳаллӣ, шаҳрвандони фаъол – ҳавасмандгардонии қаламрави фаъолони ҷамоеаи худидоракунанда ва шаҳрвандон, иштирокчиёни фаъол дар амалисозии маҳаллҳои худидоракунанда. Ҳавасмандгардонии фаъолони шаҳри Иркутск аз соли 2004 амалӣ мегардад. Барои нисбатан сифатнок ташкили ин ҷараён дастурамал «Дар бораи ҳавасмандгардонии қаламрави фаъолони ҷамоеаи худидоракунанда ва шаҳрвандон, иштирокчиёни фаъол дар амалисозии маҳаллҳои худидоракунанда» коркард шудааст. Барои ҳавасмандгардонии шаҳрвандони фаъол метавонанд гурӯҳҳои ташаббускор, депутатҳои Думаи шаҳри Иркутск, сохторҳои маъмурии шаҳри Иркутск пешниҳод гарданд. Ба сифати ҳавасмандгардонӣ, фаъолони истиқоматкунандагони шаҳр туҳфаҳои қимматбаҳо, номнависшавии ройгон ба газетаи «Иркутск», миннтадории депутатҳо, роҳбарони корхонаҳо, сардорони ҳавзаҳои маъмурии шаҳри Иркутскро соҳиб мегарданд.

Дар доираи дастурамал «Дар бораи ҳавасмандгардонии қаламрави фаъолони ҷамоеаи худидоракунанда ва шаҳрвандон, иштирокчиёни фаъол дар амалисозии маҳаллҳои худидоракунанда» бунёди «Комиссия оид ба рушди қаламрави ҷомеаи худидоракунанда» пешбини гардидааст, ки ба он намояндагони маъмурияти шаҳри Иркутск, депутатҳои Думаи шаҳри Иркутск ва намояндагони ҷамъиятӣ шомиланд.

Мактаби шаҳрвандони фаъол – лоиҳаи таҳсилоти барои аҳолии шаҳр, ки аз тарафи маъмурияти шаҳри Иркутск аз соли 2007 амали мегардад. Мақсади лоиҳаи – ҷалби аҳолии шаҳр барои ҳалли масъалаҳои манфиати қаламраве, ки онҷо тавассути бунёди сохторҳои ҷамъиятӣ истиқомат менамоянд, инчунин ташкили ҳамбастагии самаранокии аҳолӣ бо мақомотҳои маҳаллии худидоракунанда.

Дар ҳар давраи амалишавии лоиҳа вазифаҳои муайян гузошта мешуд, ки амалигардиашон барои барномаи таҳсилоти асосӣ ба ҳисоб мерафт, мисол:

- солҳои 2007-2008 – ахборотикунонии аҳолӣ дар бораи ҳуқуқӣ амалинамоии маҳалли худидоракунанда, дар бораи шаклҳо ва усулҳои ташкили муколама ва ҳалли самарабахши масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта;

- соли 2009 – ҷалбкунии иштирокчиёни лоиҳа дар бартарафкунии муаммоҳои мушаххас, амаликунии ташаббусҳои худӣ.

Дар ду сол иштирокчиёни ин мактаб тақрибан 300 нафар аз шаҳру ноҳияҳои гуногун, намояндагони кумитаҳо, ташаббусҳои гурӯҳ ва ташкили ҷомеа гардиданд.

Маблағгузории лоиҳа аз ҳисоби буҷети ш. Иркутск бо маблағи 300 ҳазор рубл амалӣ мегардад. Барои амалигардии лоиҳа ташкилотҳои ғайритиҷоратӣ, роҳбарони ширкатҳо, муассисаҳои таҳсилотӣ ва бизнес-сохторҳо даъват гардида буданд.

Барои ташкили кори мактаб ҳар сол нақшаи муфассали чорабинӣ коркард карда мешавад: дарсҳои назариявӣ, мизҳои мудаввар, вохӯриҳо бо хизматчиёни давлатӣ ва депутатҳои Думаи ш. Иркутск, иштирок дар чорабиниҳои шаҳрӣ ва озмунҳои грантӣ.

Дарсҳои давомнокияш то ду соат ҳар ҳафта рӯзҳои чоршанбе гузаронида мешуд, ки чунин масъалаҳо мавридибаррасӣ қарор мегирифтанд:

- асосҳои ҳуқуқии иштироки аҳолӣ дар маҳалли худидоракунанда;

- сохтори маъмурияти ш. Иркутск (ҳамбастагӣ бо мақомотҳои қудратӣ);

- тартибдиҳии қартаи муаммоҳо ва қартаи захираҳо юарои қаламравӣ маҳаллӣ;

- усулҳои банақшагирӣ;

- саводнокии лоиҳавӣ;

- тартибдиҳии ҳисоботи молиявӣ ва мундариҷавӣ оид ба лоиҳа;

- коркарди лоиҳаҳои иҷтимоӣ (дарсҳои амалӣ);

- дарси «Коммуникатсияи самарабахш» (умумӣ барои ҳамаи гурӯҳ);

- дарси «Технологияи бурдани гуфтушунидҳо» (умумӣ барои ҳамаи гурӯҳ).

Дар мактабҳои алоҳидаи маҳаллӣ дарсҳои иловагӣ бо ҷалби коршиносон ва намояндагони сохторҳои гуногуни маъмурии ш. Иркутск гузаронида мешуд. Мизҳои мудаввар бахшида ба масъалаҳои коммуналӣ ва қаламрави ҷомеаи худидоракунанда гузаронида мешуд. Инҷо нисбатан муаммоҳои актуалии маъмурияти ҳавзаи ш. Иркутск бо иштироки ҳалли муаммоҳои аҳолӣ, инчунин муаммоҳои ҳамбастагии аҳоли бо роҳбарони ширкатҳо муҳокимарони мешуданд.

Ҳамин тавр, мактаби шаҳрвандони фаъол майдони маъмулӣ барои муҳокимарониҳо миёни иштирокчиён ва намояндагони маъмурияти ш. Иркутск ва механизми гирифтани ахбороти фоидабахш гардидааст.

Институти манзили маърифатпарварӣ. Аз соли 2008 шуъбаи оид ба алоқа бо ҷомеа ва шуъбаи рушди соҳаи коммуналии таҳсилот барои аҳолӣ аз тарафи лоиҳаи «Институти манзили маърифатпарварӣ» амалӣ мегардад. Мақсадилоиҳа ин ахборотикунонии аҳолӣ оид ба масъалаи коммунали мебошад. Дар ҷараёни амалинамоии ислоҳоти коммуналӣ як катор муаммоҳо пайдо гардиданд:

- ғайриомодагии мутлақои аҳолӣ барои гирифтани ӯҳдадориҳои фонди манзилии худӣ;

- кам ахборотии аҳолӣ дар бораи моҳияти ислоҳот, дар бораи усулҳои идоракунии хонаҳои бисёрошиёна;

- тақрибан надонистани қонунҳо аз тарафи аҳолӣ.

Бо назардошти баён намудани муаммоҳо, чунин вазифаҳои лоиҳа муайян карда шуд:

- бунёди шарту шароит барои маърифатнокии миқдорӣ ва сифатии аҳолӣ оид ба масъалаи бунёд ва фаъолияти манзилии худӣ;

- ташкили намунаи мусбии моликиятдорони мустақим ва ӯҳдадор, ки усули идоракунии хонаҳои бисёрошиёнаи манзилии худиро интихоб намудаанд;

- мусоидат расонидан ба:

а) барпокунии муносибати аҳоли бо роҳбарони ширкатҳо;

б) дарёфти нуқтаи созиши ҳамбастагӣ миёни соҳибони манзил.

«Институти манзили маърифатпарварӣ» дар давраҳои тобистона, ҳангоми омодагии хоҷагиҳои манзилӣ ба фасли оптималӣ гузаронида мешавад. Ҳамагӣ дар давоми як фасл дар амалишавии лоиҳа дар лексия, семинар, вохӯри ва мизҳои мудаввар зиёда аз 100 нафар иштирок менамояд. Ин лоиҳаи аз «Мактаби шаҳрвандони фаъол» бо самьи мушаххаси мақсадноки айдитория – намояндагони маҳаллӣ худидоракунанда, истиқоматкунандагон, ҳавасмандони ислоҳоти коммуналӣ ва масъалаҳои нигоҳдории манзили хонаҳои бисёрошинёна фарқ мекунад.

Анҷумани «Иштироки шаҳрвандӣ». Дар Анҷуман аввалин маротиба соли 2005 зарурияти коркарди консепсияи рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳамроҳсозии он ба барномаи рушди иҷтимоӣ-иқтисодии вилояти Иркутск ва каламрави он бунёд гардид. Гурӯҳи кори махсус оид ба омодасозии консепсия ташкил карда шуда буд, ки дар фаъолияти кориаш дар намуди анҷуман, конференсия ва мизи мудаввар гузаронида мешуд. Дар натиҷаи корӣ дар конференсия ва анҷуманҳо зиёда аз 1000 иштирокчи аз қаламравҳои гуногуни вилояти Иркутск дар ташкили консепсия иштирок намуданд, ки ба барномаи рушди иҷтимоӣ-иқтисодии вилоят дар солҳои 2006-2010 ворид гардид.

Аксияи «Қаламрави эҷодиёт». Ин аксия ба маълумотнокии мушаххаси мунитсипиалии аҳолии вилояти Иркутск равона шудааст. Зарурияти таҳлили ҷомеаи маҳаллӣ ва ташкили рафтани он ба қаламрав, ташкилоти ғайритиҷорат, ки қобилияти кӯмаки касби дар ҳалл ва пайдо намудани муаммоҳоро дорад, гузаронида мешавад. Талаботи бештар ба мастер-класси махсусгардонидашуда барои омӯзгорони мактаб ва талабагон аз рӯи самтҳои гуногуни хоҷагидорӣ, дарсҳо оид ба омӯзонидани малакаҳои иҷтимоии банақшагирӣ, мастер-класс оид ба устодии муйисартарошӣ ва дизайнери либоса ва дигарон. Дар охиринаш овардани китобҳо ба китобхона, либоса барои боғчаҳои кудакона ва дигарон дар назар мебошад. Устоҳои халқии санъаткорони иттиҳодияи ОНИКС на танҳо мастер-классҳо бо муайянкунии талаботи иштирокчиёни дарсомӯзро мегузаронад, балки барои омодагии лоиҳа ва ба самти таъмни либосҳои мактабӣ ва таҷҳизотҳои зарурӣ равона менамояд. Талабагони литсейи касбии 38, на танҳо кудаконро аз боғчаи бачагона нигоҳ медоранд, балки мастер-класс бо оянда хатмкунандагон бо омӯзонидани онҳо оид ба муйисаргирӣ, макияж дар шабҳои хатмкунӣ, нишон додани муди либосҳо ва дигаронро мегузаронанд.

Технологияи «буҷети шаффоф» омодагии ҷиддиро аз тарафи ташкилкунандагон талаб менамояд. Шакли иштироки ҷамъияти дар ҷараёни буҷет чунин аст:

- Ташкили ҷамъиятии маҷлиси буҷетӣ;

- Иштирок дар ҷаласаҳои кушоди депутатӣ;

- Иштироки намояндагон дар шурои мақомоти қудратии машваратӣ (коршиносӣ, «ҷамъиятӣ»), «гурӯҳи корӣ», «ёрдамчиёни ҷамъиятӣ» ва иштироки онҳо дар дида баромадани муаммобуҷетӣ ва ҷараёни буҷетӣ;

- Таҳлили мустақили буҷктӣ (бо нашриёт) аз рӯи муаммоҳои алоҳидаи буҷетӣ ва ҷараёни буҷетӣ;

- Комплекси доимии мустақили таҳлили буҷетӣ;

- Нашрҳои алоҳида дар ВАО оид ба муаммоҳои буҷетӣ ва ҷараёни буҷетӣ;

- Маърака дар ВАО оид ба муаммоҳои буҷетӣ;

- Пешниҳодҳо ба мақомотҳои қудратии лоиҳаҳои санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ оид ба мукаммалнамоии ҷараёни буҷети;

- Мактуб ба депутатҳо ва намояндагони қудратии иҷроия ба муносибати муаммоҳои буҷетӣ ва ҷараёни буҷетӣ;

- Ғункунии имзоҳо оид ба даъваткунӣ ба депутатҳо ва намояндагони иҷроияи қудратӣ аз рӯи муаммоҳои буҷетӣ ва ҷараёни буҷетӣ;

- Даъват ба депутатҳо ва намояндагони иҷроияи қудратӣ оид ба муаммоҳои буҷетӣ ва ҷараёни буҷетӣ дар вохӯриҳо, ҷаласаҳо ва ҳангоми қабулкунӣ;

- Даъват ба намояндагони қудратии воломақом;

- Даъват ба мақомотҳои қонунбарори назораткунанда;

- Ташаббускорӣ ва иштирок дар парвандаҳои судӣ;

- Иштироки ташкилотҳои ғаридавлатӣ дар озмунҳо оид ба фармоишҳои ҷамъиятӣ, грантҳои ҷамъиятӣ;

- Иштирои ташкилотҳои ғаридавлатӣ дар амалинамоии фармоиш ва грантҳои иҷтимоӣ;

- Истифодаи маърака дар интихоботи ва раъйпурсӣ барои таъсири ғайримустақим ба буҷет ва чараёни бучҷет;

- Мусоидатрасони ба баландбардории такмили депутатҳо ва намояндагони иҷроияи қудратӣ дар соҳаи буҷет ва чараёни буҷетӣ.

Фонди ҷамъияти маҳаллӣ (ФҶМ) айни замон яке аз шакли зуд инкишофёбандаи сатҳи поёни ба ҳисоб меравад. Соли 1998 аввалин маротиба чунин намуди фонд бунёд гардида буд ва соли 2010 зиёда аз 40 ташкилот технологияи фонди ҷамъияти маҳаллиро истифода менамояд. 24 фонд айни замон ба таркиби ҷамъиятӣ касбӣ – Фонди шарикии чамъияти маҳаллӣ шомиланд, ки бо мақсади баланд бардоштани модел дар сатҳи миллӣ равона гардидааст. Ҳангоми аввалин маротиба ташкилёбии ФҶМ дар аввали асрҳои ХХ имрӯзҳо дар зиёда аз сад мамлакат амал менамояд. Фонди ҷамъиятҳои маҳаллӣ ҳамчун шакли иштироки шаҳрвандӣ бояд яке аз объектҳои стратегии рушди қаламрав дар Русия, ба хусус дар шаҳрҳо бошад.

Вилояти Иркутск – аввалин минтақаи Русия мебошад, ки дар қаламрави он шаш ФҶМ ба қайд гирифта шудааст. Фондҳои иркутскигӣ дар шаҳрҳо на он қадар калонҳаҷм бунёд гардидааст, аз ин рӯ, нақши онҳо дар ҷамъиятҳои маҳаллӣ на он қадар бузург аст. Далелан онҳо институтҳои воқеии маҳаллҳои худидоракунанда гардидаанд.

Вазифаҳои асоси барои иттиҳодгардонии ФҶМ ба алянс инҳо мебошанд:

- ташкили ҳамбастагии манфиатбахши тарафҳои ФҶМ дар қаламрави вилояти Иркутск амалкунанда, мубодилаи таҷриба ва амалияи фонди ҷамъиятҳои маҳаллӣ, ҷамъкунии натиҷаҳои соҳаи кории ФҶМ;

- бунёди фазои ягонаи ахборотии ФҶМ вилояти Иркутск;

- мусоидати пешбарии модели ФҶМ дар қаламрави вилоят, кӯмак ба бунёди ФҶМ-ҳои нав, ҷорикунии институтҳои нави модели ҳамбастагии ФҶМ бо ҷамъиятҳои маҳаллӣ;

- пешниҳод ва ҳимояи манфиатҳои умумии ФҶМ дар сатҳи минтақавӣ, мусоидат расонидан ба бунёди шарту шароитҳои муфид барои фаъолияти ФҶм дар қаламрави вилояти Иркутск (иштирок дар ташкили барнома ва лоиҳаҳои самти рушди ФҶМ). Намояндагони иттиҳодияҳои фаъолона дар ин самт кор мебаранд. Мисол, дар доираи анҷумани шаҳрвандии Байкал тавсияҳо оид ба ҳамроҳсозии ФҶ ба низоми маҳалли худидоракунанда ҳамчун механизми иштироки шаҳрвандон дар бартарафкунии муаммоҳои ҷамъиятӣ коркард карда шудааст.

Бунёди иттиҳодия тақрибан ин шакли иттиҳодия ва ҷалби захираҳо барои рушд ва мустаҳкамнамоии модели фонди ҷамъияти маҳаллӣ дар сатҳи минтақавӣ ва байналмилалӣ мебошад, ки ин бахусус бо назардошти масофа ва гуногуниҳо дар шарту шароитҳои иҷтимоӣ-иқтисодии қаламраве, ки онҷо ФҶМ кор мекунанд ҷудо гардида, актуалӣ мебошад.

Нигоришоти лоиҳаҳои иҷтимоӣ дар солҳои 90-уми асри гузашта бунёд гардидаанд ва барои ҳалли муаммоҳои мӯҳим ва рушди муаммоҳои сектори ташкилотҳои ғайридавлатӣ ташкил гардидаанд:

- таъмини ахборотии аҳолӣ ва мақомотҳои қудрати дар бораи фаъолияти ташкилотҳои ғайридавлатӣ;

- шиносоии сектори ташкилотҳои ғайридавлатӣ бо кори ташкилот;

- ҷалбкунии сохторҳои тиҷоратӣ ба маблағгузории лоиҳаҳои аҳамияти иҷтимоӣ;

- пайдокунии чорабиниҳо, ки метавон ҳангоми иттиҳодия ва захираҳои ташкилотҳои ғайридавлатӣ гузаронид.

Ҳамчун технологияи рушди сектори ташкилотҳои ғайридавлатӣ, он бештар дар минтақаҳои Русия истифода мегардад, аз ҷумла дар ҳавзаи Федеративии Сибир ва вилояти Иркутск.

Асосҳои ҷалбкунии шаҳрвандон дар Бритониё

Сарчашмаи ҳуқуқҳои шаҳрванди дар ин мамлакат на танҳо меъёрҳои ҳуқуқие, ки аз тарафи шоҳ ва парлумон мондааст, балки таърихан боқимонда аз тарафи шаҳрвандон. Баъзан Шоҳигарии Иттиҳодияи Бритониё ва Ирландияи Шимолиро «мамлакатҳои шуро»-гӣ меноманд: тақрибан ҳамаи қаламрави маъмурии Шоҳигарӣ аз тарафи шуроҳо идора карда мешавад ва аз тарафи онҳо сохторҳои иҷроия ташкил карда мешавад. Масъалаҳои калиди зери назорати қаламрав инчунин муайян карда мешавад.

Ҳамин тавр, онҳо мақоми махсусро дар таъмини иштироки аҳоли дар ҳалли масъалаҳои маҳаллӣ мебозанд. Дар мувофиқа бо қонунҳои Бритониё шаҳрвандон ҳуқуқи иштирок дар ҷаласаҳои шуро ва кумитаҳои онҳо намудан ва гирифтани ахбороти заруриро дарбораи фаъолияти кории онҳо доранд. Мисол, рӯзномаи ҷаласа як хафта пеш аз тарафи мақомотҳои дахлдор тавассути газета, радио ва телевизион паҳн карда мешавад ва аъзоёни шуро ҳатман бояд бо намояндагони ВАо вохӯранд ва ба саволҳои додаи онҳо оид ба масъалаи рӯзномаи ҷаласа ҷавоб гардонанд: «назди шуроҳо шуъбаи махсуси алоқа бо ҷомеа барои гардонидани ҷавоб ба саволҳои кормандони ВАО ва ҷомеа, инчунин нашргардонии ахборот дар бораи фаъолияти шуро амал мекунад».¹

Беш азхама, пеш аз оне, ки шуро баъзе қарорҳоро қабул намояд бояд бо интихобкунандагон оид ба ин ё он масъала машварат намояд. Расман мақомотҳои қудратии маҳаллӣ дар Бритониё он ӯҳдадориҳоеро соҳибанд,ки ба души онҳо аз тарафи парлумон вогузор карда шудааст: дилхоҳ қадами онҳо бояд ба санадҳои мувофиқ асос карда шуда бошад. Дар мувофиқа ин мақомотҳои қудратии маҳаллӣ барои гирифтани ӯҳдадориҳои зарурӣ ҳуқуқ доранд, ки ба парлумон даъвати чунин қонунро талаб намоянд. Вобаста ба нуқтаҳои дар боло қайд кардан ба маврид аст, ки «Дар Бритониё расман низоми давлатдории шоҳигарӣ моҳияти амаиқи рушдёфтаи демократиро соҳибанд, ки муваффақ амаликунии институтҳои ҷамъиятии асосҳои ҷомеаи шаҳрвандиро доранд, таъмин намояд».²

Асосҳои ҷалбкунии шаҳрвандони Олмон

Сарқонуни асосии Олмон аз 23 майи соли 1949 ва сарқонуни вилоятҳои он баробарии ҳуқуқии иштироки шаҳрвандонро дар ҷараёни қабули қарорҳо дар сатҳи маҳаллӣ дар Олмон медиҳанд. Дар мувофиқа бо нуқтаи 2, моддаи 28-и қонуни асосӣ «Ба ҷомеа кафолати ҳуқуқи танзим дар доираи қонун зери ӯҳдадориҳои худ дар ҳамаи корҳои маҳаллҳои ҷамъиятӣ» дода шавад».¹ Дар қонунгузории вилоятҳои федералӣ диққати махсус ба масъалаи танзими маҳаллҳои худидоракунанда тавассути бевоситаи иштироки шаҳрвандон дода мешавад. Дар ҳар кадоми аз вилоятҳо диққати қонунҳое амал менамоянд, ки асосҳои иштироки шаҳрвандонро дар мувофиқа бо маҳаллҳои худидоракунандаи қаламрави мувофиқ инъикос менамояд. Мисол, мавҷудияти қонунҳои махсус дар ҳамаи вилоятҳо дар бораи интихобот дар мақомотҳои маҳаллии худидоракунандаи ҷомеа ва ноҳия ё қонуни амалкунанда дар вилояти Бавария дар бораи ташаббусҳои шаҳрвандӣ, Консепсия дар бораи шарикии идоракунии ҷомеаҳо.² Дар ин натиҷа миёни мамлакатҳои Аврупоӣ Олмон аз рӯи таҳқиқотҳо яке аз мамлакатҳои мақоми пешсаф оид ба миқдори иштироки шаҳрвандон дар маҳаллҳои худидоракунанда ишғол менамояд.

Ҳамин тавр, аз нуқтаи назари қонунгузорӣ дар Олмон шарту шароитҳои манфиатбахш барои фаъоли иштироки аҳолӣ дар ҳалли вазифаҳои таъсиркунандаи ҷомеа бунёд гардидааст. Аммо, баъзан ҳолатҳо иштироки шаҳрвандон дар батанзтимдарории масъалаҳои нишондодашуда на танҳо бо хоҳиши онҳо дар корҳои чамъияти алоқаманди дорад, балки бо норасогии ба таври зарурӣ маблағгузории ҷомеа, ки дар навбати худ ба ҷудокунӣ ё камкунии маблағҳои пулӣ аз тарафи мунитсипалитетҳо оварда мерасонад.³

Ҳамин тавр, ҳангоми таҳлили усулҳои иштироки аҳолӣ дар амалисозии маҳаллҳои худидоракунанда дар мамлакатҳои демократӣ, мо ба чунин хулоса омадем, ки зарурияти ба ҳисоб гирифтани таҷрибаи мамлакатҳои хориҷӣ ҳангоми мукаммалгардонӣ ва рушди соҳаи бевоситаи иштироки аҳолӣ дар ҳалли масъалаҳои аҳамияти маҳаллидошта дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, бе гузаронидани таҳлили дақиқи қонунгузорӣ, пеш аз ҳама, дида баромадани асосҳои таърихи ва нақши анъанаҳо дар ташкили чамъиятҳои маҳаллӣ ғайриимкон мебошад.