3.1. Усулҳои миқдорӣ ва сифатии қабули қарор

3.1. Усулҳои миқдорӣ ва сифатии қабули қарор



Заминаи асосии усули миқдории қабули қарор бо роҳи илмӣ-таҷрибавӣ вобаста мебошад, ки интихоби қабули қарори муносибро тавассути коркарди иттилооти барзиёд (бо кӯмаки компютерҳои электронӣ) пешбинӣ менамояд.

Дар мувофиқа бо намудҳои вазифаҳои математикӣ чунин заминаҳои усули миқдориро аз ҳам ҷудо менамоянд:

- моделсозии хаттӣ – хаттҳои вобастагӣ истифода мегарданд.

Ин истилоҳ дар охири солҳои 30-юми асри ХХ, ҳангоме, ки барномаҳои таъминотии кимпютерӣ ба чунин сатҳ тараққӣ наёфта буданд, пайдо гардидааст. Зери мафҳуми барномасозии хаттӣ, банақшагирии хаттӣ фаҳмида мешавад, яъне ба даст овардани нақша-қарори муносиб дар вазифаи сохтори хаттӣ мебошад. Оддатан онро мутахассисони ситоди зерсохторҳо барои бартараф намудани мушкилотҳои истеҳсолӣ истифода менамоянд. Мисолҳои намунавии истифодаи модели барномасозии хаттӣ чунинанд:

- нақшаи истеҳсолоти калонҳаҷм (сохтани графики истеҳсолот, ки хароҷоти умумиро бо дарназардошти тағийри меъёри фоиз кам мекунад);

- банақшагирии гуногунрангӣ (ассортимент)-и маҳсулот (муайянкунии сохтори муносиби истеҳсоли маҳсулотҳои хӯрока барои шахс);

- ба низом даровардани истеҳсолоти маҳсулот (муайянкунии масири мувофиқи технологии истеҳсолот маҳсулот);

- танзими захираҳо (муайянкунии амалишавии лоиҳаҳои муносиб дар анбор);

- банақшагирии тақвимии истеҳсолот (сохтани нақшаи тақвимӣ, ки хороҷотҳоро бо дарназардошти нигоҳдории захираҳо, пардохти маблағи кори изофагӣ ва фармоишҳои гирифташуда кам менамояд);

- банақшагирии тақсимбандии маҳсулот ва ғайраҳо.

- барномасозии динамикӣ – имконияти дохил намудани тағийротҳои иловагиро ба ҷараёни қабули қарор фароҳам месозад.

Бар асоси усули мазкур ақидаи дида баромадани вазифа, ҳамчун намояндаи вазифаҳои як оила гузошта шудааст. Барномасозии динамикӣ бо ҷараёни қабули қарори бисёрқадама (бисёрдаврагӣ) алоқаманд мебошад. Илова бар ин, зери мафҳуми ҷараёни қабули қарори бисёрқадама, қарорҳои баъдина, ки ба самти ноил гардидан ба яке аз ҳадафҳо равона гардидааст, фаҳмида мешавад.

- моделҳои эҳтимолӣ ва оморӣ – дар усули назарияи хизматрасониҳои бисёрҳаҷм амалӣ мегардад;

Пойгоҳи асосӣ, модели эҳтимолии воқеияти пайдоиш ва ҷараён мебошад, яъне модели метаматикӣ, ки фарқиятҳои объективӣ дар истилоҳҳои назарияи эҳтимолият инъикос гардидаанд. Эҳтимолиятҳо пеш аз ҳама барои тавсифи номуайянӣ истифода мегарданд, ки ҳангоми қабули қарорҳои мушаххас ба ҳисоб гирифтани онҳо зарур мебошад. Инҷо аслан имкониятҳои некхоҳона (таввакал) ва ҷалбкунанда (ҳолатҳои хушбахтӣ) дар назар дошта мешавад. Баъзан тасодуфи ба ҳолат мувофиқ ба вуқуъ мепайвандад. Мисол, ҳангоми қуръапартоӣ, тасодуфан интихоби воҳидӣ барои назорат, гузаронидани лоторея ва раъйпурсии истеъмолкунандагон. Назарияи эҳтимолият имконият медиҳад, ки эҳтимолан дигар нишондиҳандаҳо, ки диққати таҳқиқотчиро ҷалб намудааст, ба ҳисоб гирифта шавад.

- назарияи бозӣ – моделсозии чунин ҳолатҳо қабули қарорҳоро, ки бояд номувофиқатии манфиатҳои гуногуни сохторҳоро ба назар гирад, дар назар дорад.

Назарияи бозӣ, назарияи математикии ҳолати муноқишаҳо мебошад, ки бо кӯмаки онҳо метавон тавсияҳои самарабахшро оид ба фаъолияти муноқишаҳои иштирокчиён коркард намуд. Барои он, ки таҳлили математикии ҳолат бе ҳисоби омилҳои дуюмдараҷа имкон дошта бошад, модели ҳолати тасҳил ва тарҳкардашуда, ки ба худ номи бозиро гирифтааст, бунёд мегардад. Бозӣ аз рӯи қоидаҳо, ки низоми шароитҳо ва имкониятҳои варианти тартиби фаъолияти бозингаронро муайян менамояд, гузаронида мешавад, яъне андозаи ахбороти ҳар кадоми тарафҳо дар бораи рафтори дигарон - натиҷаи бозӣ, ки маҷмӯи роҳҳоро фаро мегирад, ба он оварда мерасонад.

Натиҷаи бозӣ (бурд ва бохт) умуман на ҳама вақт инъикоскунандаи миқдорӣ мебошад, аммо лоақал шартан мафҳуми миқдории онро баён кардан мумкин аст.

- модели тақлидӣ – имконияти тафтиши амалишавии қарорҳои таҷрибавӣ ва муайянсозии талабот ба онҳо мебошад.

Модели тақлидӣ - усули дастгоҳии моделсозӣ бо дарназардошти рушди технологияҳои иттилоотӣ мебошад, ки ба пайдоиши чунин намуди моделсозии компютери оварда расонид. Дар муайянкунии ин категория инчунин таваҷҷуҳи зиёд ба таҷрибагузаронии тақлидии табиӣ ва истифодаи усули таҳқиқотии тақлидӣ (таҷрибагузаронӣ бо модел амалӣ мегардад) дода мешавад. Дар модели тақлидӣ нақши калидиро на танҳо гузаронидани таҷриба, балки банақшагирии таҷриба нисбат ба модел мебозад.

Усулҳои сифатӣ

Усулҳои сифатӣ, бунёди эҷодиёти муввақатии коллективиро (гурӯҳи мутахассисон, ки ба он роҳбарон ва иҷрокунандагон шомиланд) дар назар дорад, ки ба қабул ва амалисозии қарорҳои идоракунӣ банд мебошанд. Усулҳои нисбатан паҳнгардидаи сифатӣ - усули баҳодиҳии таҷрибавӣ, усули «ҳуҷуми зеҳнӣ», усули “Делфӣ”, таҳлили SWOT мебошад.

Усули баҳодиҳии таҷрибавӣ

Усули баҳодиҳии таҷрибавӣ (аз тарафи ширкати Рэнд Корпорейшн таҳия гардидааст) ба ҷалбсозии мутахассисони баландихтисос барои таҳияи қарорҳо оид ба проблемаҳои мушаххас равона гардидааст.

Коршиносоне, ки дар соҳаҳои гуногун, аммо бо ҳам алоқаманд таҷриба мегузаронанд, чунин намуди саволномаро оид ба проблемаҳои баррасишуда пур мекунанд ва ақидаҳои худро дар бораи он қайд менамоянд. Ҳар як коршинос баъдан ҷамъи ҷавобҳои дигар коршиносонро мегирад ва ба он таъкид менамоянд, ки пурсишномаашро аз сари нав дида барояд. Одатан чунин намуди тартиб се ё чор маротиба то ба фикри ягона омадани коршиносон такрор меёбад.

Ҳолати асосӣ номуайянии коршиносон мебошад, ки усули мазкур барои бартарафкунии мулоҳизаи гурӯҳ оид ба муаммоҳои ҷойдошта кӯмак мерасонад.

Дар умум, санҷиш ин ҷамъомади дарозмуддат ва гаронарзиш маҳсуб меёбад. Коршинос сатҳи номуайянии ҳолати муамморо паст (ояндабинии нишондиҳандаҳои баҳои номуайян) ё ягон варианти ҳалро пешниҳод менамояд, ки ин иқдом ба ташкилот даромади иловагиро (ё сарфаи воситаҳо) муҳайё месозад.

Намудҳои гуногуни усули баҳои коршиносон: усули комиссионӣ, усули судӣ ва сенариягӣ мавҷуд мебошад.

Усули комиссионӣ.

Ин усул дар озодии муҳокимаронӣ аз рӯи муаммои мубоҳисашаванда барои коркарди ақидаи ягонаи коршиносон ифода меёбад. Ақидаи коллективӣ дар натиҷаи овоздиҳии пинҳонӣ ё кушода муайян мегардад. Дар баъзе ҳолатҳо қабули қарор то ба овоздиҳӣ намерасад, зеро ҳангоми муҳокимарониҳо қабули қарор мушаххас мегардад. Бартарияти усули комиссионӣ дар рушди ахборотдиҳии коршиносон таҷассум мегардад, чунки ҳангоми муҳокимаронӣ, коршиносон баҳоҳои гузоштаи худро асоснок менамоянд. Баъзе ҳолатҳо бо дарназардошти таъсири омилҳо, коршиносон ақидаҳои аввалини худро дигар намуда метавонанд.

Норасогии асосии усул мавҷуд будани номуайянӣ мебошад.

Усули судӣ

Санҷиш оид ба усули судӣ дар асоси мурофиаи судӣ сурат мегирад. Коршиносон ба се гурӯҳ ҷудо мегарданд: Гурӯҳи якум – тарафдорони қарорҳои алтернативӣ – ба сифати ҳимояи он баромад менамоянд. Гурӯҳи дуюм – мухолифони алтернатива – кӯшиш менамоянд, ки тарафҳои манфии онро дарёбанд. Гурӯҳи сеюм – рафти санҷишро ба танзим медароранд ва қарори ниҳоиро қабул менамоянд. Дар ҷараёни санҷиш вазифаи коршиносон метавонад тағийр ёбад. Усули судӣ он бартарият ва норасогиҳое, ки дар усули комиссионӣ дида мешавад, доро мебошад.

Усули сенариявӣ

Сенария имконият медиҳад, ки дар сатҳи муайян тамоюлҳои имконпазири рушди ҳолат, ҳамбастагӣ миёни омилҳои амалкунанда, ташкили ҳолати ба вуҷудомадаро муайян намояд, ки метавонад ба ҳолати таъсиррасонӣ ба ин ё он ҳолат ё рушди ҳолати номувофиқ гузарад.

Давраҳои усул инҳо мебошанд:

- роҳбар ҳамаи вазифаҳоро бо ҷузъиёташ тавсиф менамояд: мақсад, ҳолати мавҷуда ва муаммо;

- роҳбар ва зердастони он (инчунин, шояд коршиносони даъватшуда) имконияти сенарияи варианти қабули муаммо ва рушди ҳолатро коркард менамоянд;

- матни сенарияҳо ба ҳамаи кормандони корхона дастрас мегардад, ки дар сатҳҳои гуногун бояд дар коркард ва амалишавии қарор иштирок намоянд;

- ҷаласа оид ба муҳокимаи сенария гузаронида мешавад. Дар ҷараёни ҷаласа қисме аз сенарияҳо қобили қабул шуда, боқимонда тасҳеҳ карда мешаванд;

- сенарияи ниҳоии амалҳои мақсаднок таҳия карда мешавад.

Усули «Ҳуҷуми зеҳнӣ». «Ҳуҷуми зеҳнӣ» (ҳуҷуми мағзи сар) нисбатан манфиатбахш, самарабахш ва аз ҳама шавқовару қадима ба ҳисоб меравад. Ҳанӯз викингҳо ҳангоми бартараф намудани муаммоҳои худ аввалин шуда, усул мазкурро истифода намуданд. Ҳангоми экспедитсияҳои баҳрӣ дар ҳолатҳои фавқулодда, тамоми даста ба шӯро ҷамъ шуда, баъдан ҳар кадоме пешниҳодоти худро манзур менамуд. Дар аввал, дарёнавардони ҷавон ва баъдан дарёнавардони миёнасол ва баъдан ҳамагон ақидаҳои худро иброз менамуданд. Капитан ақидаи худро дар охир иброз менамуд ва маҳз он қарорро қабул мекард. Айни замон, чунин усул зери номи «усули шӯрои киштӣ» маъмул гардидааст.

Тағйироти муосир ба усули ҳуҷуми зеҳнӣ аз тарафи олими амрикоӣ Алекс Осборн пешниҳод гардидааст. Бар асоси ҳамлаи мағзи сар ақидаи мушаххас ҷой дорад: Раванди эҷоди ғояҳо бояд аз ҷараёни арзёбии онҳо ҷудо карда шаванд. Ҳангоми муҳокимаи ягон вазифа аксарият ҷуръати ибрози ақидаҳои ғайриинтизориро бо дарназардошти хандаомез нашудан аз тарафи дигарон, иштибоҳ кардан, муносибат манфӣ шудан бо роҳбар ва амсоли инҳо намекунанд. Ҳарчанд чунин ақидаҳо иброз гарданд, онҳоро баъзан дигар иштирокчиён танқид менамоянд. Ҳамин тавр, ақидаҳо рушд наёфта, нобуд мегарданд. Осборн ақидаи наслиро дар шароити манъ будани танқид ҷорӣ намуд. Ӯ пешниҳод намуд, ки ҳамаи ибрози ақидаҳо, ҳатто ақидаи хандаомез дастгирӣ карда шавад.

Мақсади ҳуҷуми зеҳнӣ: гирифтани ҳарчӣ бештар ақидаҳои нав мебошад.

Давраҳои асосии ҳуҷуми зеҳнӣ инҳо мебошанд:

1. Интихоби гурӯҳи наслӣ. Гурӯҳ аз 4-10 нафар иборат мебошад. Хубтар мешуд, агар ба гурӯҳ мутахассисон аз соҳаҳои гуногун ҷалб гардиданд.

2. Таҳрири муаммо. Аз тарафи роҳбар амалӣ карда мешавад: моҳияти муаммо бо омилҳо тавсиф мегардад, яъне чӣ ва ба кӣ қарори муаммо манфиат меоварад ё чӣ мешавад агар ягон чиро тағийр надиҳем. Ҳуҷуми зеҳнӣ нисбатан самарабахш ҳангоми қарори вазифа дар як ва ду роҳ мебошад. Қабули карори нисбатан ҷиддӣ тавассути ин усул танҳо бо шарти иҷроиши ҷиддӣ имкон дорад.

2. Обутобдиҳӣ. Барои он ки муҳокима гарм шавад, чун мисли варзиш, бояд обутоб ёфтан ё гарм шудани иштирокчиён зарур аст. Бо ин мақсад, ягон мавзӯи ба назар оддӣ ва берун аз масъала (ба масъалаи асоси таалуқнадошта) гузошта мешавад. Умуман, обутобдиҳӣ метавонад вуҷуд надошта бошад.

3. Ақидаҳои наслӣ. (ҳамлаи зеҳни хеш). То 2-3 соат давом меёбад.

Қоида: Дилхоҳ танқид манъ карда шудааст (ҳатто дар намуди ханда ва ҷунбонидани сар), овардани далелҳо манъ карда шудааст (барои инкишоф ақидаҳои наслӣ), бартарияти худро набояд нишон дод, акидаҳо аз рӯи меъёри ба миёномада иброз мегарданд (набояд аз рӯи тартиби нигоҳдории навбат иброз гарданд).

Ибрози ақидаҳо дар магнитофон (видеокамера) ё дар намуди стенограммаҳо сабт мегарданд.

1. Баҳодиҳӣ ва интихобӣ ақида. Ба ин тартиб метавонанд худи иштирокдорон ё махсус гурӯҳи мунаққидони муайян машғул шаванд.

Дар ин давра қоидаҳои Вилфредо Парето «20:80» истифода намудан мумкин аст, ки 20% унсурҳо падидаҳоро ташкил менамоянд, 80% ба пайдошавии он такя мекунанд ва боқимонда 80% унсурҳо танҳо 20% падидаҳое, ки ба пайдоиш такя мекунанд, инъикос менамояд. Мувофиқи қоидаи Парето ҳар як танқидгар аз маҷмӯи 20% нигоҳи ақидаҳои нисбатан арзишмандро интихоб менамояд. Дар охир 20% ақидаҳо боқӣ мемонад, ки нисбатан миқдори зиёди овозҳоро соҳиб гардидаанд. Маҳз ин ақидаҳо ҳамчун асос барои коркарди амиқ интихоб мегарданд. Интихоби ақида аз рӯи имконият бояд нисбатан объективӣ бошад. Роҳбар набояд ба мунаққидон таъсири худро расонад.

Усули Делфӣ

Усули мазкур яке аз усулҳои асосӣ дар гузаронидани санҷиш ба ҳисоб меравад ва тағийротҳои гуногунро доро мебошад. Усули мазкур ин номро аз забони юнонии шаҳри Делфӣ ба худ касб кардааст. Дар он шаҳр мухаққиқон, мутафакирон ва олимони машҳур зиндагӣ мекарданд (олимон дар теппаи Делфӣ ҷамъ мешуданд ва 3,5 ё 10 шабонарӯз ба як акидаи муайян меомаданд), ки ояндаро пешгӯӣ мекарданд. Дар қиёс аз роҳи анъанавии ноил гардидан ба мувофиқатии фикри ягонаи коршиносон тавассути муҳокимаи кушод, усули Делфӣ радкунии пурраро аз муҳомикамории коллективӣ пешбинӣ менамояд. Ин усул бо мақсади кам кардани таъсири чунин омилҳои психологӣ ба монанди ҳамроҳ шудан ба ақидаи мутахассиси обрӯманд, надоштани хоҳиш аз ибрози ақида дар ҷомеа ва пайгирии ақидаи бисёриҳо истифода мегардад. Дар усули Далфӣ барои он коршиносе, ки истеъдоди баланди ба худ ҷалб кардани дигаронро дорад ва барои ба натиҷаи ниҳоӣ таъсир нарасондан чораҳои махсус қабул мегарданд.
Музокираҳои мустақим дар ин усул ба коркарди барномаҳои пурсишномаҳои инфиродӣ тағийр дода шудаанд, ки одатан дар намуди пурсиш гузаронида мешаванд. Ҷавоби коршиносон коркард карда мешаванд ва якҷоя бо ахборотҳои иловагии нав ҷиҳати баровардани қарор аз ҷонибикоршиносон пешбинӣ мегарданд, баъдан коршиносон ҷавобҳои ниҳоии худро муайян менамоянд. Чунин тартиб якчанд маротиба то ба омадани маҷмӯи ақидаҳои ягона такрор меёбад.
Норасогии усули Делфӣ дар гузаронидани вақти зиёд таҷассум меёбад, ки барои такроран гузаронидани миқдори санҷиш равона мегардад: зарурати якчанд маротиба аз назар гузаронидани ҷавобҳо аз тарафи коршиносон мебошад
Санҷиш аз рӯи усули Делфӣ одатан дар чор давр гузаронида мешавад.
Дар даври якум мақсади санҷиш ва дида баромадани саволу ҷавобҳое, ки моҳияти асосии санҷишро нишон медиҳад, ба коршиносон иттилоъ дода мешавад. Саволҳо ба коршинос дар намуди анкета ва баъзан ҳолатҳо бо қайди фаҳмонидани мафҳумҳо пешниҳод мегарданд. Ахбороте, ки аз коршинос гирифта мешавад, ба гурӯҳи корӣ пешниҳод мегардад.
Дар даври дуюм ба коршиносон дар намуди қоғазӣ баҳодиҳии миёна ба комиссияи коршиносон ва асосноккунии коршиносон бо ақидаи баҳодиҳии умумӣ пешниҳод мегардад. Акидаҳо дар намуди номуайян пешниҳод мегарданд. Баъди гирифтани ахбороти иловагӣ коршиносон, чун қоида баҳоҳои худро дуруст менамоянд. Ахбороти дақиқ боз ба гурӯҳи таҳлилгарон пешниҳод мегардад. Давраи сеюм ва чорум аз давраи дуюм ягон фарқ надоранд, яъне дар чунин намуд гузаронида мешаванд.
Хусусияти тавсифкунандаи усули Делфӣ дар он таҷассум мегардад, ки давра ба давра баҳоҳои аниқ ҷамъ карда мешаванд ва дар ниҳоят ба нуқтаи асосӣ омадан мумкин аст. Дар баъзе ҳолатҳо ба як нуқтаи созиш омада расидани коршиносон метавонад аллакай дар давраи дуюм ё сеюм ба анҷом расад. Баъзе санҷишҳо гузаронидани давраи панҷум ва зиёда давраҳоро дар бар мегирад. Агар дар муддати миқдори муайяни давраҳо созиши ақидаи ягона ба мақсади худ нарасад ва натиҷаи санҷиши ниҳоӣ маълум нагардад, пас санҷиш манъ карда мешавад ва муаммои мавҷудбуда бартараф карданашуда боқӣ мемонад.

Усули SWOT – таҳлил.

Намудҳои махсуси усули гуногуни коршиносон, ки бештар дар фаъолияти банақшагирии стратегии корхонаҳо шуҳратёфта ба ҳисоб меравад, усули SWOT – таҳлил мебошад. Ҳанӯз соли 1963 мафҳуми SWOT аввалин маротиба дар ҷомеа аз тарафи профессор Кеннет Эндрюс дар конфронси донишгоҳи Гарвард бахшида ба масъалаи бизнес-сиёсат қайд гардидааст. SWOT – таҳлил барои ҷараёни банақшагирии стратегии фаъолияти корхонаҳо истифода мегардад. SWOT – таҳлил воситаи беҳамто мебошад, ки таҳлилгарони тамоми чаҳонӣ барои фаъолияти кори зеҳнӣ истифода менамоянд. Нишондиҳандаҳои гуногуни далелҳо, танқидҳо, фаҳмиш дар бораи фаъолияти ширкатҳо, маҳсулоти онҳо, харидорон ва фурӯшандагони онҳо SWOT – таҳлил созиши мантиқиро ба таҳлилгарон дар асоси чор омилҳои асосӣ пешниҳод менамояд: қудратнокӣ, заифӣ (дохилӣ, ки зери таъсири ширкат қарор доранд), имкониятҳо ва таҳдидҳо (беруна, ки аз муҳит вобастагӣ доранд).

Калимаи мухтасаршудаи SWOT аз ҳарфҳои аввали калимаҳои англисӣ гирифта шуда, чор категорияи фаҳмиширо маънидод менамояд:

1) Strengths (ҷанбаҳои қудратнокӣ) – бартарияти ташкилот;

2) Weaknesses (ҷанбаҳои заифӣ) – норасоии ташкилот;

3) Opportunities (имкониятҳо) – омилҳои муҳити беруна, ки ба ташкилот бартарият медиҳанд;

4) Threats (таҳдидҳо) – омилҳое, ки иқтидоран мавқеи ширкатро дар бозор карда метавонанд.

Ҳамин тавр, калимаҳои S ва W ин ҳолати ташкилот ва мувофиқан O ва T муҳити берунаи ташкилот маънидод мегарданд. Дар натиҷаи SWOT – таҳлил метавон таҳлил намуд, ки оё ташкилот дорои қувваи дохилӣ ва захираҳои мавҷудбуда бо имконияти амалишавии он ҳаст, то чӣ андоза ташкилот ба таҳдидҳои беруна истодагарӣ карда метавонад. Маҳз, ин намуди таҳлил имконияти муайян намудани норасогии дохилӣ ва бартараф кардани онҳоро медиҳад.

SWOT – таҳлил дар се ҳолат гузаронида мешавад:

1) Ҳамчун ҷузъи стратегияи дилхоҳ ташкилот. Дар чунин ҳолат SWOT – таҳлил барои таҳлили бозори маҳсулот ва хизматрасонӣ истифода мегардад, ки аз тарафи ташкилот дар доираи банақшагирии дарозмӯҳлат ба роҳ монда шудааст;

2) Ҳамчун қисми дилхоҳ бизнес-нақшаи рушди дилхоҳ ташкилот. Дар ин ҷода бештар рушди хизматрасониҳои мушаххас барои самаранокӣ истифода мегардад;

3) Дар доираи таҳқиқоти маркетингӣ, муайян намудани мавқеи ташкилот дар бозор.

АЛГОРИТМИ ГУЗАРОНИДАНИ SWOT – ТАҲЛИЛ

Муайян намудани мақсад ва вазифаҳо.

Пеш аз он, ки SWOT – таҳлилро гузаронем, бояд мақсади лоиҳа муайян карда шавад.

Ҷанбаҳои қудратнокии бизнеси худро муайян намоед ва руйхатро тартиб деҳед.

Кадом тавсиф ва паҳлуҳои бизнес-нақша метавонанд ба ноилгардии вазифаҳои Шумо мусоидат расонанд, мақсадҳо? Дорои кадом омили самарабахш баҳри расидан ба вазифаҳои гузошташуда ҳастед? Ҳамчун соҳибкор ба худ чӣ гуна баҳогузорӣ мекунед? Кадом намуди захираҳо ва дороиҳоро Шумо дар ихтиёр доред? Кадом кори Шумо нисбат ба дигарон беҳтар амалӣ мегардад?

Рӯйхати норасогӣ ва коркарднашудаи лоиҳаи худро нависед.

Кадом нишондиҳандаҳои бизнес ба Шумо баҳри расидан ба мақсадҳои гузошташудаатон монеа эҷод месозанд. Кадом малакаҳои заруриро барои муваффақ гардидан барои мақсадатон Шумо коркард намудаед? Моҳияти бизнеси шумо дар чист ва шахсан худатон дар кадом масъала камбудӣ доред? Чӣ бояд намуд, ки лоиҳаи дӯстдоштаи Шумо амалӣ гардад? Дар амалӣ намудани лоиҳаи Шумо аз чӣ бояд ҳарос кард? Чӣ ба Шумо садди роҳ мешавад,ки ба мақсад ва вазифаи гузоштаатон ноил намегардед?

Рӯйхати имкониятҳои бартаридоштае, ки ба бизнеси шумо мувофиқ мебошад, тартиб намоед.

Кадом омилҳои муҳити беруна ба Шумо барои ноил гардидан ба мақсад ва вазифаҳоятон кӯмак мерасонанд ё аллакай кӯмак расонида истодаанд? Ҳолати норасоии мувофиқ ба бизнеси Шумо чӣ гуна аст? Кадом технология, восита ва олотҳоро барои беҳтар намудани сифати лоиҳаи Шумо истифода намудан мумкин аст?

Рӯйхати таҳдид ва хатарҳои потенсиалиро тартиб намоед.

Кадом омилҳои беруна барои ноил гардидани Шумо ба мақсад халал мерасонанд? Оё дар самти ихтихобнамудаи Шумо рақибоне мавҷуданд, ки ба рушди бизнеси Шумо халал мерасонанд?

Норасогии бизнес-лоиҳаи худатонро ҳамчун омили дохилӣ ва хатару таҳдидҳои имконотиро ҳамчун омили беруна қабул намоед.

Таҳлили бадастомадаро муҳокима ва стратегияҳои мувофиқро коркард намоед.

Каме вақт барои таҳлил ҷудо намоед ва баъдан хулосабарории мувофиқи худатонро иброз кунед. То кадом андоза дар таҷриба бартарияти мавқеи худатонро истифода менамоед? То чӣ андозаи максималӣ дар таҷриба имкониятҳои беҳтаратонро истифода менамоед? То кадом андоза хатар ва таҳдидҳоро бартараф мекунед?

Таҳлил ва муайян намудани норасогӣ, бартарият, имконият ва таҳдидҳои Шумо ин ҳоло ҳалли ҳамаи кор нест, балкӣ ҳамагӣ 50%-и корро ташкил медиҳад. Барои табдил додани норасогӣ ба бартарият ва хатарҳо ба имкониятҳо кушиши зиёд намоед. Ин ҳолат ва мақсади асосӣ ва калидӣ дар усули SWOT – таҳлил маҳсуб меёбад.

Тадбирҳои заруриро барои амалисозӣ ба нақша гиред.

Намунаи SWOT – таҳлили бонки тиҷоратиро мавриди баррасӣ қарор медиҳем.

SWOT – таҳлили бонки тиҷоратӣ, таҳлили муҳити дохилӣ ва берунаи онро ар назар дорад, аз ҷумла: тарафҳои манфӣ ва мусбии он (иқтидор ва норасогии он), имкониятҳо ва таҳдидҳо (яъне, муҳити берунаи бозор чӣ ахамият дорад, қонунҳои бозорӣ ва дигар омилҳо).

Айни замон аксар бонкҳои тиҷоратӣ бо муаммои барҳамхӯрӣ рӯ ба рӯ мегарданд. Гап дар он аст, ки бонкҳои тиҷоратӣ ба аҳолӣ ва ширкатҳо қарз медиҳанд ва баъзеи онҳо дар муддати пешбинигардида қарзро баргардонида наметавонанд. Бонкҳои тиҷоратӣ дар навбати худ аз рӯи ӯҳдадориҳои худ кор пеш мебаранд, онҳо бояд саривақт маблағи музди маоши кормандонро пардохт кунанд, андозҳои амалкунандаро пардохт намоянд, пардохти иҷорапулиро ба ҷо оваранд, пардохтҳои коммуналӣ ва дигар намуди хизматрасониҳоро иҷро намоянд. Ба ғайр аз ин, онҳо бояд депозитҳои гузошташудаи аҳолиро саривақт баргардонанд.

Барои он, ки ҳамон лаҳза муамморо ҳал намоем, бояд таҳлили тарафҳои мусбӣ ва манфии бонкҳои тиҷоратиро амалӣ созем, таҳлили имконият ва таҳдидҳоро бо мақсади ояндабинии ҳолат, ки метавонад дар оянда ба миён ояд, гузаронем. Яъне зарур аст, ки SWOT – таҳлили бонки тиҷоратиро гузаронем.

Пеш аз ҳама, дар ҷараёни SWOT – таҳлил ҷанбаҳои манфӣ ва мусбии бонки тиҷоратӣ маълум мегардад, яъне таҳлил карда мешавад, ки айни замон чӣ ба фаъолияти он таъсири манфии худро мерасонад ва кадом омил сарчашмаи пайдоиши ин муаммо шуда метавонад.

Ҳамзамон, имконият ва таҳдидҳои муҳити берунаро таҳлил намудан лозим аст. Дар ин самт аслан санаду меъёрҳои ҳуқуқии дар сатҳи давлатӣ қабулшуда ва субъектҳои бевоситаи иҳотакунандаи бонки тиҷоратӣ – мизоҷон, рақибон ва дигар субъектҳоро ба инобат гирифтан лозим аст.

Ҷанбаҳои мусбӣ ва манфии бонки тиҷоратиро дар мисоли Бонки давлатии амонатгузории «Амонатбонк»-и Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд – БТ) дида мебароем.

- миқдори зиёди муасисаҳоро сар то сари мамлакат доро мебошад;

- фоизи зиёди аҳолии мамлакат амонатҳои худро дар БДА «Амонатбонк» нигоҳ медоранд;

- ғайр аз ин, ин БДА «Амонатбонк» аз рӯи мақомаш хеле шӯҳратёфта дар мамлакат маҳсуб меёбад;

- дар фаъолияти кории БДА «Амонатбонк» ба таври кифоягӣ худи ҳукумати мамлакат иштирок менамояд, ки ин ҳолат боварии аҳолиро ба он нишон медиҳад.

Ҷанбаҳои мусбии SWOT – таҳлил.

Кадом ҷанбаҳои мусбиро БДА «Амонатбонк» доро мебошад?

- бешубҳа, ин менеҷменти самаранок аст;

- ҳайати саводнок, кормандони касбӣ ва пуртаҷриба;

- фаъолият аз рӯи барномаи пардохтӣ бо бештари ташкилотҳо.

Ҷанбаҳои манфии SWOT – таҳлил.

Кадом тарафҳои манфии БДА «Амонатбонк» қайд кардан мумкин аст?

Пеш аз ҳама, айни замон муаммоҳои пардохтпазирӣ мебошад. Мисол, пештар агар барои гирифтани маблағ дар банкоматҳо маҳдудиятҳо мавҷуд набуд, пас имрӯзҳо ҳангоми гирифтани маблағ аз банкоматҳо маҳдудиятҳои муайян пешбинӣ гардидааст, ки ин ҳолат нарасидани маблағи нақдиро нишон медиҳад.

Ҳолатҳои мушаххас бо пардохтпазириро метавонанд чунин нишондиҳандаҳои меъёрҳои иқтисодӣ тавсиф намоянд, ки оё ба таври кифоягӣ БДА «Амонатбонк» дорои сармоя ба ҳисоб меравад (меъёри кифоягии сармоя), имконияти дарҳол ва дар дилхоҳ ҳангом пардохт намудани маблағ ба мизоҷон (меъёри пардохтпазирии босуръат) ва дигар меъёрҳо.

Таҳдидҳои SWOT – таҳлил.

Акнун дар бораи таҳдидҳои мавҷуда ҳарф мезанем.

- таҳдиди барнагардонидани қарз вуҷуд дорад. Гап сари он аст, ки айни замон дар мамлакат ҳолати ноустувории иқтисодӣ ба назар мерасад. Мисол, паст гардидани қурби асъори миллӣ;

- бо мавҷуд будани таваккал бисёре аз шахсон аз БТ қарз мегиранд ва баръакс бисёре аз шахсон бинобар сабаби мавҷуд будани ҳолати ноустувории иқтисодиёт дар мамлакат аз гузоштани маблағҳояшон ба бонк ба сифати депозит меҳаросанд. Норасоии маблағи пуллӣ метавонад таъсири манфии худро ба фаъолияти БТ дар оянда расонад;

- таҳдиди дигаргуншавии меъёри бозтамвил аз тарафи Бонки миллии Тоҷикистон вуҷуд дорад. Гап дар он аст, ки меъёри бозтамвил омили асосӣ ба ҳисоб меравад. Меъёри бозтамвил ин фоизи муайян мебошад, ки тибқи он БМТ метавонад ба бонкҳои тиҷоратӣ маблағҳои пули пешниҳод намояд, мувофиқан пасттар аз ин нишондиҳандаягон бонки тиҷоратӣ ба аҳолӣ ва ширкатҳо қарз намедиҳад;

- мавҷудияти таҳдиди ташкилотҳо дар суръати танқисӣ кашидани пардохти маблағҳои қарзӣ дар назар мебошад, бинобар сабаби нарасидани маблағи пулӣ. Ҳамзамон сабаби асосӣ ноустувории ҳолати иқтисоди дар мамлакат ба ҳисоб равад.

Акнун таҳлил менамоем, ки кадом имкониятҳоро бонки мазкур доро мебошад ва дар оянда кадом имкониятҳоро метавонад пайдо намояд.

Имкониятҳои SWOT – таҳлил.

- пеш аз ҳама, бояд дар назар дошт, ки барои додани қарзҳо ба аҳолӣ бо шарту шароитҳои муфид Ҳукумати Ҷумҳурии Точикистон ҳавасманд мебошад, чунки ин тамоюл ба баланд шудани дараҷаи рушди иқтисодии мамлакат, имконияти дастрас намудани манзил тавассути қарз, беҳтарсозии шарту шароитҳои манзил мусоидат менамояд. Аз ин рӯ, имконият мавҷуд аст, ки ба бонкҳои тиҷоратӣ қарзҳои дарозмуддат пешниҳод гардад, то ки онҳо тавонанд чунин намуди қарзҳоро дар навбати худ ба аҳолӣ бо фоизҳои пасттар пешниҳод намоянд;

- Бонк имконияти баромадан ба бозорҳои навро доро мебошад, ба хусус ба фазои иқтисодии мамлакатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ), ки иштирокчии иттиҳодияи байнибонкӣ дар доираи СҲШ аст. Чунин ҳолат имконият медиҳад, ки гардиши бонк афзоиш ёбад, мизоҷони нав пайдо шавад ва ҳамзамон аз ин амалиёт имконияти гирифтани даромади зиёдро ба вуҷуд ояд.

Муқоисаи ҷанбаҳои мусбӣ ва манфӣ, имкониятҳо ва таҳдидҳо дар SWOT – таҳлил.

Агар ҷанбаҳои мусбӣ ва манфӣ, имкониятҳо ва таҳдидҳоро таҳлил намоем, пас метавон қайд намуд, ки новобаста аз ҳолати душвори иқтисодӣ, ки имрӯзҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мавҷуд мебошад, бонк ба таври кифоягӣ ва бо шароитҳои муфид фаъолият карда истодааст. Аллакай норасогии маблағҳои пулии озодонаи нақдиро ҳис карда истодаанд, аммо роҳҳои беҳтарсозии ин муамморо оид ба пардохтпазирӣ дарёфтаанд.

Барои он, ки маблағҳои пулии нақдии иловагиро бонкҳо ҷалб намоянд, бояд қувваро ба ҷалби депозитҳо аз аҳолӣ равона намоянд. Инчунин бояд бисёр бо мулоҳиза барои додани қарз кор баранд, зеро мувофиқи ояндабинӣ сар задани таварруми баланд дар сатҳи кифоягӣ мумкин аст то 6-7%-ро ташкил намояд.

Назорати додани қарз ва талаботи ҷиддӣ нисбат ба қарзгиранда метавонад ҳолати нобовариро ҳангоми напардохтани қарзи гирифтаи қарзгиранда бартараф намояд.

Баромадан ба бозорҳои нав имконият медиҳад, ки даромади бонкҳо баланд гардад, мувофиқан ҳолати молиявии кормандони бонкро метавонад беҳтар намояд.

Ҳамин тавр, мо SWOT-таҳлили бонкро дар мисоли БДА Амонатбонк дида баромадем.

Хулосабарории SWOT-таҳлил.

Ҳамин тавр, SWOT-таҳлили бонк нишон дод, ки дар шароити ҷории ноустувории ҳолати иқтисодӣ бояд нисбатан бештар ба мизоҷони бонк диққат дод, зарурати банақшагирии воситаҳои пулии ҷузъӣ, зарурати доимо баҳисобгирии меъёрҳои иқтисодӣ (меъёрҳои ба таври кифоягӣ мавчуд будани сармоя, меъёри пардохтпазирии зудӣ ва дигарҳо) ба миён меояд, ки имконияти дарҳол дарёфтани муаммоҳои мавҷуда ва бартарафкунии онҳо мебошад.

Низоми даврии қабули қарорҳои Ҷопонӣ бо номи «кингисё» мавҷуд аст, ки моҳияти он ин дида баромадани ягон навигариҳои лоиҳа мебошад. Он барои шахсоне, ки дар рӯйхат барои муҳокима оварда шудаанд аз тарафи роҳбари ташкилот пешбинӣ мегардад. Ҳар кадом бояд қарори пешниҳодгардидаро таҷдид назар кунад ва кайдҳои худро дар намуди хаттӣ пешниҳод кунад. Баъди ин ҷаласа гузаронида мешавад. Чун қоида, он мутахасисон пешниҳод мегарданд, ки ақидаҳои онҳо ба роҳбар номаълум аст.

Коршиносон қарори худашонро дар мувофиқа бо хоҳишҳои инфиродиашон интихоб менамоянд ва агар онҳо бо якдигар мувофиқ намоянд, пас вектори хоҳишҳо пайдо мегардад, ки метавонанд тавассути яке аз ин принсипҳо бартараф гарданд:

- принсипи овоздиҳии аксарият – афзалияти интихоб ба овоздиҳии миқдори бисёри кормандон дода мешавад;

- принсипи диктаторӣ – асосан ақидаи як нафари гурӯҳ ба инобат гирифта мешавад. Ин принсип барои ташкилотҳои ҳарбӣ ва инчунин қабули қарорҳо дар ҳолатҳои фавқулодда хос мебошад;

- принсипи Курно – ин принсип дар он сурат истифода мегардад, ки агар эътилофот мавҷуд набошад, яъне миқдори қарорҳо баробар ба миқдори коршиносон пешниҳод гардад. Дар ин ҳолат зарур аст, ки чунон қарореро пайдо намуд, ки ба талабот инфиродии самарабахш бе манфиатҳои ҳар кадом нафар дар алоҳидагӣ ҷавобгӯ бошад;

- принсипи Парето – ҳангоми қабули қарорҳое истифода мегардад, ки коршиносон муттаҳиди ва мавҷудияти эътилофотро ташкил намуда бошанд. Дар ин ҳолат қабули он қароре муносиб мегардад, ки тағийр додани онҳо ба хамаи гурӯҳи аъзоён манфиатбахш бошад, чунки он барои ноил гардидан ба мақсади умумӣ муттаҳид менамояд;

- принсипи Эҷворта – ин принсип дар он ҳолат истифода мегардад, ки агар гурӯҳ аз якчандэътилофҳо иборат бошад ва ба ҳар кадоме аз онҳо иваз намудани қарор манфиатбахш мегардад. Ҳангоми донистани хоҳиши эътилофҳо метавон қарори муносиберо қабул намуд, ки ба якдигар зарар намеорад.